Павлодар облысының білім беру басқармасы, Ақтоғай ауданы білім беру бөлімінің "Қараоба жалпы орта білім беру мектебі" КММ
КГУ "Караобинская средняя общеобразовательная школа" отдела образования Актогайского района, управления образования Павлодарской области

МАЗМҰНЫ:

 

I	Ата-аналарды педагогикалық қолдау бойынша сабақтар өткізу жөніндегі нұсқаулық. Кіріспе	3
II	Сабақтарды өткізудің әдістемелік тәсілдері ● Ұйымдастырушылық-әдістемелік тәсілдер ● Ата-аналармен сабақ мазмұнындағы ұлттық құндылықтар ● Ересектермен сабақ өткізу ерекшеліктері ● Ата-аналарды педагогикалық қолдау сабақтарындағы интерактивті әдістер ● Оқытудың интерактивті әдістерін қолдану бойынша ұсыныстар ● Интерактивті сабақты өткізу ерекшеліктері ● Ата-аналарға педагогикалық білім беру процесінде сәттілік шарттары	6 6 7 8 9 10 15 16
III	Ата-аналарды педагогикалық қолдау бағдарламасы	18
IV	Ата-аналарға арналған сабақтардың мазмұны	21
V	Ата-аналардың сауалнамасы	175
VI	«Даналық мектебi» клубы	178
VII	Ұсынылатын әдебиеттер	201
VIII	Қосымша 1. Педагогикалық қолдау орталығында Ата-аналармен орнату кездесуі (сценарий)	203

 

АТА-АНАЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚОЛДАУ

БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

 

1. КІРІСПЕ

 

Кез-келген елдегі жағдайдың шынайы өлшемі – балаларға қаншалықты қамқорлық жасалуы, олардың денсаулығы мен қорғалуы, материалдық әл-ауқаты, білімі және әлеуметтенуі. 2022 жылы Халықаралық балаларды қорғау күніне орайластырылған сөзінде Қазақстан Республикасының Президенті Қ.Ж.Тоқаев мемлекеттік саясаттың балалық шақты қолдауды басты назарда ұстайтынын атап өтті: «... әлемде балалардың бақыты мен күлкісінен маңызды ештеңе жоқ. Өскелең ұрпақтың жан-жақты дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасау әрқашан біздің мемлекетіміздің басты міндеттерінің бірі болды» [zakon.kz, 2022].

Қазіргі уақытта кез-келген мемлекеттің даму деңгейінің негізгі көрсеткіші ретінде анықталған адамның әл-ауқаты [Stiglitz, 2009], біздің республикамыздың ұлттық білім беру жүйесін дамытудың стратегиялық бағдарына айналды [Қазақстан Республикасының Президенті, 2022].

Адамның әл-ауқаты қоғам мен мемлекет дамуының әмбебап индикаторы ретінде әртүрлі аспектілерде қарастырылады. Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы денсаулықты адамның физикалық, психологиялық және әлеуметтік әл-ауқатының жағдайы ретінде сипаттайды [Дүниежүзілік Денсаулық сақтау Ұйымының Жарғысы (Конституциясы), 2005].

Әл-ауқат ұғымы білім беру сапасымен қамтамасыз етілген танымдық аспектіні де қамтиды. 2015 жылы оқушылардың қабілетін бағалау жөніндегі халықаралық PISA бағдарламасы аясында жүргізілген ауқымды зерттеуде оқушылар әл-ауқатының негізгі объективті және субъективті көрсеткіштері анықталды: физикалық денсаулық, білім деңгейі мен дағдылары, оқушылардың өздері және олардың өмірі туралы ойлары, мектеп ортасының әл-ауқаты, сондай-ақ оқушының мектептен тыс әл-ауқаты (мектептен тыс орта) [OECD, 2018].

ЮНИСЕФ тұжырымдамасына сәйкес «балалардың әл-ауқаты» ұғымы бірқатар көрсеткіштерді көрсетеді: материалдық әл-ауқат; денсаулық жағдайы және қауіпсіздік; білім беру; отбасындағы және құрдастарымен қарым-қатынас; тәуелді мінез-құлық факторлары; балалар мен жасөспірімдер әл-ауқатын субъективті қабылдау [UNICEF, 2007].

Қазақстанда балалардың хал-ахуал индексі сияқты ұлттық мониторингтік механизімін енгізу балалардың денсаулығы мен қорғалуының жай-күйі, олардың материалдық әл-ауқаты, білімі мен әлеуметтенуі туралы мемлекеттің қамқорлығының көрінісі болып табылады.

Бала хал-ахуалының индексі өскелең ұрпақтың ең өткір мәселелерін анықтау және шешу, балаларды қорғау саласындағы ведомствоаралық үйлестіруді күшейту үшін қажет. Кедейшілік пен азғындық балалардың денсаулығын, олардың танымдық қабілеттерінің дамуын, мектептегі үлгерімін, өмірлік ұмтылыстарын, өзін-өзі бағалауын, құрдастарымен және отбасымен қарым-қатынасын нашарлатады, тәуелді мінез-құлық факторларын анықтайды, баланың болашағына көлеңке түсіреді.

Психологтар мен мұғалімдер өскелең ұрпақтың инфантилизм сияқты ерекшеліктерін; эмоционалды байланыстардың болмауы және ақпараттың көптігі салдарынан жүйке жүйесі дамуындағы бұзылуларды; назардың жетіспеушілігі мен гиперактивтілікті аса алаңдаушылықпен атайды.

Өз-өзіне қол жұмсауға әкелетін балалардың психоэмоционалды жағдайының бұзылуы; балаларға қатысты қылмыстар, физикалық және психологиялық зорлық-зомбылық (қорқыту, кибербуллинг және т.б.); балалар қылмысы; электрондық кеңістіктің теріс әсері (интернет, әлеуметтік желілер) [Мацкевич, 2021].

Бүкіл әлемде ара-тұра орын алатын мазасыздыққа жауап ретінде қазіргі балаларға кез-келген стресстік жағдайда эмпатия, эмоционалды интеллект, есте сақтау қабілеті, сыни тұрғыдан ойлауы аса қажет.

Баланың әл-ауқатының басты факторы тәрбиеленіп жатқан отбасының әл-ауқаты болып табылады. Осыған орай бүгінгі таңда әрбір қазақстандық отбасына өмір сүру сапасын арттыру үшін қолайлы жағдайлар жасау туралы мәселе күн тәртібіне орынды қойылды.

Отбасы – бұл адамның бүкіл өмірлік циклімен бірге жүретін маңызды топ қана емес, сонымен бірге қоғам мен мемлекеттің тұрақты және орнықты дамуының негізі. Материалдық әл-ауқат қана емес, сонымен қатар адамның жеке бақыты көбінесе отбасындағы өмір сүру жағдайларына байланысты болмақ. Оның әл-ауқаты ұрпақтар арасындағы және отбасындағы қарым-қатынас мәдениетіне тікелей байланысты, демек, бұл - қоғам мен жалпы мемлекеттің әл-ауқаты [Томас, 2017].

Отбасы бала тәрбиесінің басты факторы ретінде өскелең ұрпаққа толыққанды өмір сүру жағдайларын қамтамасыз етуге арналған. Әр бала бақыт, махаббат пен түсіністік атмосферасында өсуі керек. Күрделі заманауи әлемде адамның өміршеңдігі әл-ауқаттың субъективті қабылдауына байланысты. Егер бала отбасында сүйіспеншілік пен қолдау көрмесе, онда ол эмоционалды күйзеліске ұшырайды, бұл агрессия, тежелу, қорқыныш, оқшаулану түрінде көрінеді. Зерттеушілердің пікірінше, бұл адам есейгенге дейін бірге жүреді.

Егер, керісінше, ата-аналар баласына сүйіспеншілік пен қолдау көрсетсе, онда ол эмоционалды жайлылық күйіне ие болып: сенімділік пен белсенділік; өзін-өзі бағалау мен бақылау; жетістікке ұмтылу сияқты құзіреттіліктерді меңгереді.

Зерттеушілер ата-аналарды баланың дамуы мен тәрбиесінің негізгі көзі ретінде қарастырады, олар балаға мектепте, ортаға бейімделуге, өз өмірін өз бетінше басқаруға қажетті дағдыларды игеруде маңызды рөл атқарады [Shepard, 1995].

Қазақстандық отбасылардың көпшілігінің балаларды толыққанды тәрбиелеу мен дамыту, олардыңәл-ауқатын қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдайлар жасаудағы мүмкіндіктері қандай? Өкінішке орай, зерттеулер қазақстандық қоғамда отбасы институттарының әлсіреп, ғасырлар бойы қалыптасқан отбасылық құндылықтар мен дәстүрлердің жоғалып  бара жатқанын анықтап отыр. Дәстүрлі білім беру тәжірибесі әрдайым қоршаған әлемнің келбетін өзгертетін терең, сапалы өзгерістерге сәйкес келе бермейді.   

Адамдардың әлеуметтік жіктелуі күшейе түсті. Көптеген отбасылар үшін кедейліктен шығу қиынға айналды, өйткені табысы төмен және мүмкіндігі шектеулі отбасылардың балалары жақсы білім алуда, денсаулығын жақсартуда, жоғары жалақы алатын жұмысқа қол жеткізуде және т.б. әртүрлі қиындықтарға тап болады. Қазіргі ата-аналардың едәуір бөлігі, ең алдымен, өмір сүру, ақша табу мәселесімен айналысып, балаларымен араласуға жеткілікті уақыт бөлмейді, балалар ата-анамен ара-қатынастың жоғалуына байланысты өздерін жалғыз және психологиялық тұрғыдан дәрменсіз сезініп, кейде аға буындардан да жатсынатыны байқалады.

Мамандар қазіргі отбасылардың көпшілігі қолайсыз психологиялық климатпен, қарым-қатынастың тұрақсыз түрімен, отбасылық мақсаттардың бағдарсыздығымен, өмірдің мәнін прагматикалық парадигмаға дейін төмендетумен сипатталады деп алаңдайды.

Қолайсыз отбасылардың үлес салмағы өсуде. Отбасының қолайсыздық критерийлеріне мыналар жатады: асоциалды өмір салты; балалар мен ата-аналар арасындағы қатынастардың бұзылуы (қақтығыстар, зорлық-зомбылық, иеліктен шығару, немқұрайлылық және т.б.); ата-ана міндеттерін толық орындамау (баланы бетімен жіберу, қалыпты даму үшін қарапайым жағдайлардың болмауы, баланың мектепте бармауы және т.б.).

Қазақстандық отбасыларға балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету мәселелерінде қалай көмектесуге болады? Мемлекет қабылдаған маңызды әлеуметтік-экономикалық шаралардан басқа, ата-аналардың балаларды тәрбиелеу мен тәрбиелеуге қатысуын арттыру, отбасы мен мектептің өзара байланысын жақсарту қажет. Бұл қатынастар көбінесе ресми немесе қарама-қайшылықты сипатта болады.

Балалардың әл-ауқатын қамтамасыз етуде отбасы мен мектептің өзара әрекеттесуінің тиімді жолдарын анықтау ата-аналардың білімге қатысуын кеңейтудің заманауи тұжырымдамаларына көмектеседі. Ең танымал модель Д.Эпштейн [Epstein, 2007], оның ішінде мектепті, отбасын және жергілікті қоғамдастықты біріктіруге ықпал ететін іс-әрекеттің алты түрі бар.

Эпштейн балалардың білім алуына ата-аналардың қатысуының 6 деңгейін (түрлерін) анықтады:

1. Тәрбие (отбасыларға білім беру іс-әрекетінде балаларға көмектесетін қолайлы жағдайлар жасауға көмектесу).
2. Коммуникациялар (оқу бағдарламасы мен оқушының үлгерімі мәселелері бойынша үй мен мектеп арасындағы тиімді коммуникацияларды әзірлеу).
3. Волонтерлік (ата-аналарды мектептің волонтерлік қызметіне тарту және олардың тарапынан көмек пен қолдауды ұйымдастыру).
4. Үйде оқыту (отбасыларға балаға үй тапсырмасы мен икемділікті дамытуға қалай көмектесуге болатындығы туралы ақпарат беру).
5. Шешім қабылдау (ата-аналарды мектеп деңгейінде шешім қабылдау процесіне тарту, ата-аналар арасында көшбасшылар мен балалар өкілдерін дамыту).

6.Жергілікті қоғамдастықпен ынтымақтастық (мектеп бағдарламаларын, отбасылық тәжірибелерді, оқушыларды дамыту мен оқытуды нығайту үшін жергілікті қоғамдастықтың ресурстары мен қызметтерін анықтау және біріктіру).

Адамның үйлесімді дамуы ұлттық институтының мамандары жоғарыда аталған жағымсыз тенденцияларды еңсеруге қазақстандық қоғамда позитивті ата-ана әдістерін дамыту көмектеседі деген қорытындыға келді: рефлексия; ата-аналардың балалар мен қарым-қатынасы қалыптасатын құндылықтар мен тәрбие үлгілерін таңдау жауапкершілігі; әрбір балаға физикалық, интеллектуалдық және әлеуметтік-эмоционалды даму жағынан қолайлы ортаны қамтамасыз етуге ұмтылу.

Бұл кездейсоқ оқиғаларға жол бермейтін ата-аналарға жүйелі психологиялық-педагогикалық білім беруді қажет етеді. Жаңа оқу жылынан бастап әрбір жалпы орта білім беру ұйымының базасында ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығы (бұдан әрі – Орталық) жұмыс істейтін болады. Орталық ата-аналар қоғамдастығының өкілдерін, отбасылық және қоғамдық тәрбие байланысына мүдделі әкімшілік және педагогикалық қызметкерлерді біріктіреді.

Орталықтың қызметі позитивті ата-ана мәдениетін арттыру арқылы балалардың қауіпсіздігін, денсаулығын және психологиялық әл-ауқатын қамтамасыз етуге арналған. 

Позитивті ата-ана мәдениетінің мәні – баланың терең түсінігінде, оның қажеттіліктерін, сұраныстарын, мінез-құлқын, жеке тұлғаның толыққанды дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауда. Позитивті ата-ана – бұл мейірімді қарым-қатынасқа, қолдауға, баланың жеке басының күшті жақтарына, балалар мен ата-аналардың өзара ынтымақтастығын назарда ұстайтын тұлға.

Орталықтың қызметі балаларды тәрбиелеу және дамыту мәселелерінде ата-аналардың және балалардың басқа да заңды өкілдерінің құзыреттерін қалыптастыруға бағытталған. Орталықта ата-аналар интерактивті режимде балаларымен нақты позитивті қарым-қатынас жасауды, олардың психологиялық, эмоционалдық жағдайын түсінуді үйренеді, бұл балалар мен ата-аналар арасындағы қарым-қатынастың бұзылуы сияқты күрделі мәселенің туындамауына көмектеседі.

Ата-аналарды педагогикалық қолдау бағдарламаларының мазмұны ұлттық құндылықтарға, балалар әл-ауқатының теориялық негіздеріне сүйенеді, олардың жас ерекшеліктерін ескереді.

 

1. БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА АТА-АНАЛАРДЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚОЛДАУ ОРТАЛЫҒЫ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫДАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

 

Ұйымдастырушылық-әдістемелік тәсілдері

 

Әлеуметтік экономикалық жағдайлардың күрделілігіне қарамастан, отбасы балаларды әлеуметтендірудің негізгі институты болып қала береді. Ата-аналардың қазіргі әлеуметтік-экономикалық шындыққа қаншалық бейімделе алатынынан және позитивті ата-ана болу құзыретін қаншалық дамыта алатынынан біздің мемлекетіміздің балалары мен жастарының толыққанды дамуы мен жалпы әл-ауқаты қамтамасыз етілетін болады.

Позитивті ата-ана мәдениетін дамыту республиканың білім беру ұйымдарының педагогтарымен өзара іс-қимылда жүзеге асырылуы мүмкін. Позитивті ата-ана мәдениетінің мәні – баланың терең түсінігінде, оның қажеттіліктерін, тілектерін, белгілі бір мінез-құлықтың себептерін, жеке тұлғаның толыққанды дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауда.

Позитивті ата-ана – достық қарым-қатынасқа негізделген ата-ана стилі, бала мен ересек адамның қолдауы, өзара ынтымақтастығы. Мұндай тәсілдің нәтижесі – орталықтың мақсаттары мен міндеттерінде көрініс табатын біздің қоғамның басты байлығы ретінде балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету.

Педагогикалық қолдау орталығының мақсаты: балалардың әл-ауқатын қамтамасыз етуде мемлекеттік орта білім беру ұйымдары мен ата-аналар арасындағы тиімді өзара іс-қимыл үшін жағдайларды қамтамасыз ету.

Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығының міндеттері:

1) балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін ата-аналардың педагогикалық мәдениетін, психологиялық-педагогикалық және әлеуметтік құзыреттерін дамытуға бағытталған ата-аналарға жүйелі педагогикалық қолдау көрсетуді ұйымдастыру;

 2) білім беру ұйымы мен отбасы арасындағы балаларды тәрбиелеу мен дамытудағы өзара іс-қимылды нығайту;

3) отбасылық тәрбие процесінде балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету бойынша ата-аналардың уәждемесін арттыру.

Бұл ретте баланың әл-ауқаты оның физикалық және психикалық денсаулығын қолдауға және жақсартуға, сапалы білім берумен, даму мүмкіндіктерімен, қауіпсіздігімен және басқа да жағдайлармен қамтамасыз етуге бағытталған факторлардың жиынтық әсері кезінде қалыптасқан жағдай ретінде қарастырылады.

Орталық қызметінің принциптері:

• ● Ұлттық мәдениет, құндылықтар мен дәстүрлердің сабақтастығы;
• ●Үдерістің гуманистік бағыттылығы;
• ● Ата-аналарға дифференциалды және жекелей қолдау көрсету;
• ● Заманауи ғылым мен тәжірибенің озық үлгілерін пайдалану;
• ● Әлеуметтік серіктестікке басымдық беру, ресурстық ұйымдар мен білікті сарапшыларды тарту.

Орталықтың қызметі балаларды тәрбиелеу және дамыту мәселелерінде ата-аналардың және балалардың басқа да заңды өкілдерінің құзыреттерін қалыптастыруға бағытталған.

Бүгінгі таңда әр отбасына өз әлеуетін ашуға көмектесу, ата-аналардың алдында тұрған мәселелерді шешуге жәрдем беру маңызды. Бұл жағдайда келесі факторларды ескеру қажет:

1. Әр отбасының мықты жақтары мен маңызды практикалық дағдылары бар.
2. Ауызбіршілігі күшті отбасы кез келген қиындыққа төзімді болады.
3. Тіпті қиын кезде де ата-аналардың көпшілігі балаларын жақсы көреді және оларға қамқорлық жасайды.

Ата-аналарды педагогикалық қолдау Орталығының бағдарламалары балаларды тәрбиелеу және дамыту бойынша ата-аналық міндеттерді орындауды жеңілдетуге, ата-аналар мен балалардың нақты өмірде кездесетін мәселелерін шешуге ықпал етуге арналған. Тыңдаушыларына отбасының әлеуетін ашуға арналған идеялар мен құралдар, сондай-ақ балалармен табысты қарым-қатынас жасау, жеке тұлғаны дамыту үшін қолайлы орта құру тәсілдері ұсынылады.  

Қатысушы ата-аналар балалардың мінез-құлқының қалай өзгертетінін біледі, баланың мінез-құлқындағы қажетті өзгерістерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін әдістерді үйренеді. Ата-аналар балаларымен қарым-қатынастың экологиялық таза тәсілдерін меңгереді, бір-бірін тыңдау және есту қабілетін дамытады, балалардың өздерін қауіпсіз сезінуіне көмектесетін шектеулерді қалай қою керектігін түсінеді, отбасындағы қарым-қатынасқа жаңа көзқараспен қарайды.     

Орталықтың тақырыптарымен танысу бойынша болатын кездесулер және ата-аналардан алынатын сауалнама осы жылдың 15 қыркүйегіне дейінгі кезеңде әр түрлі жастағы: 1–4 сынып; 5–9 сынып; 10–11 сынып оқушыларының ата-аналары үшін жүргізіледі.

Әр бағдарлама жылына сегіз сабақты қамтиды, олардың екеуі үшеуі мектептің өзіне қатысты мәселелер мен тақырыптар бойынша өткізілуі мүмкін.

Орталықтың сабақтары кестеге сәйкес, әр түрлі формаларды қолдана отырып, жеке өткізіледі. 

Орталықтың қызметіне белсенді ата-аналарды, аға буын өкілдерін тарту көзделген.

 

Ата-аналар назар аударатын ұлттық құндылықтар

 

Ұлттық құндылықтар мәдениет жүйесінде ерекше орын алады. Құндылық қатынастары адам қызметінің негізгі түрлеріне сәйкес келетіні белгілі. Сондықтан жекелеген ұлттық мәдениет шеңберінде өндіріс пен тұрмыс құндылықтары, саяси, эстетикалық, құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, этникалық, діни, адамгершілік-тәрбиелік құндылықтар ерекшеленеді. Ұлттың барлық құндылықтарында, соның ішінде материалдық құндылықтардың барлық түрлеріне енетін рухани бастама бар.

Ұлттық құндылықтардың жиынтығы материалдық объектілерді, рәміздерді, этникалық қауымдастық өмірлік маңызды деп таныған белгілерді де, психоэмоционалды сипаттағы құбылыстарды да қамтиды: тек осы этносқа тән темперамент үйлесімі мен қатынасы, ойлау түрі, дүниетанымы.

Ұлттық құндылықтар қажеттіліктердің, мүдделердің, көзқарастардың, құндылық бағдарларының, нанымдар мен идеалдардың, сенімнің, моральдың, осы халықтың өмірі ғасырлар бойы сақталған және оның мінезін анықтайтын ең қасиетті негіздердің жиынтығымен анықталады.

Бұл идеялық-дүниетанымдық стереотип ұлт өкіліне алдыңғы ұрпақтардан мұра болып, адам санасына «өте терең» еніп, осы халықтың сезімдері мен эмоцияларымен боялған.

Ұлттық құндылықтар халық шығармашылығында – эпоста, жырау шығармаларында, фольклорда, әйгілі шешендердің сөйлеген сөздерінде, сондай-ақ ойшылдар мен ағартушылардың шығармаларында айқын көрінеді. Осылайша, ұлттың идеалдары, сенімі, моральдық-адамгершілік негіздері бекітіліп, ұрпақтан-ұрпаққа беріледі.

Ата-аналарға арналған сабақтардың мазмұнында:

• Ертегі, аңыз-әңгімелер, батырлар жырларынан үзінділер келтіру (Ер Төстік, Алтын сақа, Алдар көсенің, Қожанасырдың әңгімелері, т.б.)
• мақал-мәтелдер, әр түрлі жанрдағы халық әндері;
• Дала ділмарларының шешендік сөздерінен, жыраулардың шығармаларынан мысалдар;
• Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, Ахмет Байтұрсынов және т. б. шығармаларынан үзінділер;
• Күні бүгінге дейін сақталып келген немесе өзгеріске ұшыраған салт-дәстүр, ғұрыптарды енгізу;
• материалдық мәдениеттің мысалдары (ұлттық тағамдар, киім-кешек, сәндік-қолданбалы өнер заттары, қазіргі уақыттағы ұлттық өнер туындылары). Осы материалдардың барлығы халықтың сан ғасырлық тәжірибесінде қалыптасқан адамгершілік тәрбиесінің негіздерін енгізуге мүмкіндік береді:
• ұрпақтар тізбегіндегі өз орнын білу (шежіре),
• аға буын тәжірибесі,
• негізгі адамгершілік ұғымдар,
• ерлер мен әйелдердің әлеуметтік рөлдерінің мәні (тарихи тұлғалардың мысалында),
• отбасындағы туыстық қатынастардың ерекшеліктері.

Ұлттық құндылықтар – ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан халықтың өткені мен бүгінгі шындығын анықтайтын және өскелең ұрпақты тәрбиелеуде туындап отырған мәселелерге қатынасын айқындайтын құбылыс.

 

Ата-аналар үшін сабақтарды өткізудің әдістемелік тәсілдерінің ерекшеліктері

 

Ересектердің тән белгілері мен ерекшеліктерін ескере отырып, ата-аналарды педагогикалық қолдаудың мақсатына білім беруді ұйымдастыруға және білім беру процесін әдістемелік қамтамасыз етуге, оқыту әдістері мен формаларын таңдауға жүйелі көзқарас сақталған жағдайда қол жеткізіледі.

Ата-аналарға педагогикалық қолдау көрсетудің өзіне тән ерекшеліктері бар:

1. Тыңдаушылар белгілі бір өмірлік және кәсіби тәжірибесімен дүниетанымы қалыптасқан, бала тәрбиелеуде өзіндік тәсілдері бар ересектер.
2. Ересек аудитория оқуға ынталы – оның оқуға дайындығы баланы отбасында тәрбиелеудің мақсаттары мен міндеттеріне және практикада қолдануға қажетті нақты білім алуына байланысты.
3. Оқытуды жоспарлау мен ұйымдастырудың ерекшелігі педагогикалық ағарту ғана емес, сонымен қатар оқытушылар құрамының әртүрлілігіне – мұғалімдерге, психологтарға, әртүрлі профильдегі сарапшыларға байланысты.

Ересектермен бірге оқытуды ұйымдастырған кезде мамандар андрагогиканың негізгі ережелерін ескеруге кеңес береді:

1) ересек адам – білім алушы (білім беруші емес) – оқу процесінде жетекші рөлге ие;

2) ересек адам қалыптасқан тұлға бола отырып, өзіне оқытудың нақты мақсаттарын қояды, дербестікке, өзін-өзі дамытуға, өзін-өзі басқаруға, өзін-өзі бақылауға ұмтылады;

3) ересек адамның оқу процесінде пайдаланылуы тиіс кәсіби және өмірлік тәжірибесі, білімі, іскерлігі, дағдылары болады;

4) ересек адам білім мен дағдыларды оқыту кезінде алған білімдерін тезірек қолдануды іздейді;

5) оқыту процесі негізінен оны шектейтін немесе оған ықпал ететін уақытша, кеңістіктік, тұрмыстық, кәсіптік, әлеуметтік факторлармен айқындалады;

6) оқыту процесі білім алушы мен білім берушінің бірлескен қызметі түрінде ұйымдастырылады.

Әдетте, ересектер оқудың қажеттілігін және оны нақты нәтижелерге қол жеткізу үшін қолдану мүмкіндігін көрсе, оқығысы келеді. Сонымен қатар, ересектер оқуға белсенді қатысуға тырысады, оқу жағдайларына өздерінің тәжірибелері мен өмірлік құндылықтарын ендіреді, оқу жағдайын олардың мақсаттары мен міндеттерімен байланыстыруға тырысады.

Ересек адамның көптеген отбасылық және әлеуметтік міндеттері бар, сондықтан ол негізгі кәсіби қызметінен қол үзбей оқи алады. Ересектер жаңа білім мен дағдыларды әртүрлі жылдамдықпен игереді, сондықтан олармен жұмыс істеу кезінде оқытуды дараландыруға, өзін-өзі бағалауды және әр адамның өзін-өзі бағалауын арттыруға ерекше назар аудару қажет.

Ата-аналарды педагогикалық қолдау процесінде мұғалімнің міндеті – тыңдаушылар өздерін оқу процесінің бірлескен авторлары болатындай етіп ұйымдастыру.

Ересектерді оқыту тыңдаушының алдында қосымша практикалық мүмкіндіктерді ашуға және интерактивті режимде жаңа дағдылар мен іскерлікті игеруге бағытталуы керек.

Оқыту интерактивтілігі және қажеттіліктерді алдын-ала бағалау, нақты тапсырмаларды орындау үшін қажетті дағдылар мен іскерліктерді қалыптастыруға, ересектерге оқытуды тиімді етіп мүмкіндік береді.

 

Оқытудың интерактивті әдістері

 

Оқу процесінде, ең алдымен, тыңдаушылар білім беру процесіне белсенді қатысатын, сәттілік жағдайын бастан кешіретін және сәйкесінше олардың мінез-құлқын ынталандыратын әдістерге назар аудару қажет. Осы талаптардың барлығына оқытудың интерактивті әдістері барынша жауап береді.

Интерактивті әдістер тыңдаушылардың тек мұғаліммен ғана емес, сонымен бірге бір-бірімен де кең өзара әрекеттесуін, білім беру процесінде тыңдаушылардың белсенділігінің үстемдігін болжайды.

Оқытудың интерактивті әдістерін қолдануға негізделген білім беру процесі топтың барлық тыңдаушыларының осы процеске қатысуын ескере отырып ұйымдастырылады. Бірлескен қызмет дегеніміз әркім өзінің жеке үлесін қосады, жұмыс барысында білім, идеялар, іс-әрекет тәсілдерімен алмасады. Жеке, жұптық, топтық және ұжымдық жұмыс ұйымдастырылады, шығармашылық және жобалық қызметтің әртүрлі түрлері, рөлдік және іскерлік ойындар және т.б. қолданылады. Интерактивті әдістер өзара әрекеттесу принциптеріне, тыңдаушылардың белсенділігіне, топтық тәжірибеге, міндетті кері байланысқа негізделген. Білім беру қарым-қатынасы ортасы құрылады, ол ашықтықпен, қатысушылардың өзара әрекеттесуімен, олардың дәлелдерінің теңдігімен, бірлескен білімнің жинақталуымен, өзара бағалау мен талдау мүмкіндігімен сипатталады.

Мұғалімнің мақсаты оқудың ыңғайлы жағдайларын жасау, онда тыңдаушы өзінің жетістігін, интеллектуалдық қабілеттілігін сезінеді, бұл таным процесінің өзін нәтижелі етеді.

Интерактивті оқыту – бұл ең алдымен, ата-ана мен мұғалім және тыңдаушылар арасында өзара жүзеге асырылатын диалогтық оқыту.

Ата-ана тәрбиесінің интерактивті түрлерін қолдану міндеттері:

1) тыңдаушылардың талқыланатын тақырыпқа деген қызығушылығын ояту;

2) қаралатын материалды тиімді игеру, қойылған проблеманы шешудің жолдары мен нұсқаларын өз бетінше іздеу үшін жағдайлар жасау;

3) тыңдаушылар арасындағы өзара іс-қимыл дағдыларын қалыптастыру;

4) тыңдаушының саналы құзыреттілік деңгейіне шығу.

Интерактивті оқытуда мұғалімнің рөлі процесті және оны жалпы ұйымдастыруды реттеу болып табылады: қажетті тапсырмаларды алдын-ала дайындау, топтарда талқылау үшін тақырып пен сұрақтарды тұжырымдау, кеңес беру, жоспарланған жоспардың орындалу уақыты мен тәртібін бақылау. Бұл ретте қатысушылар әлеуметтік тәжірибеге – өздеріне және басқа адамдарға жүгінеді, бір-бірімен қарым-қатынасқа түседі, қойылған міндеттерді бірлесіп шешеді, ортақ тіл табады.

Ата-ана тәрбиесі барысында келесі интерактивті формалар қолданылады:

• ● дөңгелек үстел (пікірталас, пікірсайыс)
• ● ми шабуылы (брейнсторм)
• ● іскерлік және рөлдік ойындар
• ● case-study (нақты жағдайларды талдау, ситуациялық талдау)
• ●шебер сабақ
• ● тренинг, тренингтік жаттығу.

Ата-аналарға білім беру процесінде қолдануға болатын интерактивті оқытудың көптеген әдістері мен формалары бар. Сонымен қатар, шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалім сабақтың мақсатына байланысты жаңа әдістер мен тәсілдерді дамыта алады, яғни білім беру процесін жетілдіру, модернизациялау процесіне белсенді қатысады.

Оқытудың интерактивті формаларына негізделген сабақты дайындау барысында мұғалімнің алдында белгілі бір тақырыпты зерттеу үшін оқытудың ең тиімді және қолайлы түрін таңдауда ғана емес, сонымен қатар мәселені шешу үшін бірнеше оқыту әдістерін біріктіруге мүмкіндік ашылатындығына назар аудару керек, бұл сөзсіз тақырыпты жақсы түсінуге ықпал етеді.

«Сабақ – дәріс емес, ынтымақтастық» жетекші идеясынан туындайтын интерактивті сабақта жұмыс істеу принциптері:

1. Барлық қатысушылар жасына, әлеуметтік мәртебесіне, тәжірибесіне, жұмыс орнына қарамастан тең.
2. Әрбір қатысушы кез келген мәселе бойынша өз пікірін айтуға құқылы.
3. Жеке тұлғаны тікелей сынауға орын жоқ (тек идея сынға ұшырауы мүмкін).
4. Сабақта айтылғандардың бәрі іс-әрекетке арналған нұсқаулық емес, рефлексияға арналған ақпарат, өз жаңалықтарыңызды жасау мүмкіндігі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

             

Павлодар облысы  білім  басқармасы, Ақтоғай ауданы білім бөлімінің                                                              «Қараоба жалпы  орта  білім беру  мектебі» КММ  

     Мектеп психологінің «Айгөлек» шағын-орталығының  ата-аналарымен өткізілген тренингі.         

            

Тақырыбы :«Психология  патшалығы»

Мақсаты: «Балабақша ата-аналарына психология  патшалығы»тәрбиесіндегі ата – ананың балаға тәрбиелік ықпалын арттыру, тәрбиенің ең тамаша жері отбасы екенін, олардың бала тәрбиесіндегі мүмкіндіктерінің жоғары екенін, баламен жақсы қарым-қатынас орнату, бала тәрбиесіне көп көңіл бөлудің маңыздылығын ашу.

Барысы:  1. «Шаттық шеңбері»

                    2.«Танысу» жаттығуы

                    3.«Жанұя бақыты» тренингі

                    4.«Сөйлемді аяқта» жаттығуы

                    5.Ойын «Қай жұп күшті?»

                    6.«Тілек айту».Қорытындылау.

              

Психолог: Қош келдіңіздер, құрметті ата — аналар. Бүгінгі біздің отырысымыз ерекше болады деген үмітпен тренингті бастаймыз. Тренингіміздің ерекшелігі сол, тәрбие процесіндегі қиындықтарды біз боп, сіз боп пікірлесе отырып, ойымызды түйіндеп, өмір жолында пайдалану. Отбасы — Адам баласының алтын діңгегі. Өйткені адам ең алғаш шыр етіп дүниеге келген сәтінен бастап, осында ер жетіп, отбасының тәрбиесін алады. Сондықтан да отбасы — адамзаттың аса қажетті, әрі қасиетті алтын бесігі.

Шаттық шеңбері:

Біздің күлкіміз көңілді (қолдарын еріндерінің шетіне жақындатады)

Жеткізсін жылу мен шаттықты.(қолдарын жүректерінің тұсына қояды)

Бөліскен жақсығой өмірде,(қолдарын алға созады,саусақтары күн сияқты)

Қуаныш,мейірім,бақытты.(қолдарын екі жаққа созады)

 

 

 

 

І. «Танысу» жаттығуы

Ата-аналар өз есімдерін және бойындағы жақсы бір қасиетін атап айту тиіс. Мысалы:Мен Гүлмира Сананын анасы,менің жақсы қасиетім – мен ақкөңілмін.

2.«Жанұя бақыты» тренингі

Мақсаты: Ата-ананың бала тәрбиесіндегі қарым — қатынасы туралы түсініктер беру арқылы ата-аналардың білімін көтеруге көмектесу.

Жаттығудың шарты: «Бақытты жанұя» моделін құру. Яғни, ата-ана өзінің отбасын салу және отбасы бақытын сурет арқылы көрсетіп, суреттің жан жағына отбасы сөздері арқылы жеткізу керек.

3 “Сөйлемді аяқта” жаттығуы

— Мен өз отбасымды жақсы көрем, себебі….

— Отбасы бұл…

— Отбасым бақытты болу үшін…

— Отбасымда зорлық — зомбылыққа жол жоқ, себебі…

— Мен қалар едім отбасымның…

4.Ойын: «Қай жұп күшті?»

Қазір әркім өзіне серік таңдайды,шарды алып,көңілді музыкаға билеп,шарды жарады.Шардың ішінен тапсырмалар,жақсы тілектер алып шығып ,қалған ойыншыларға дауыстап оқып беру керек.Әр жұп кезектесіп белгіленген уақыттан белгіленген жерге дйін бір-бірін құшақтап шарды жарады,ішіндегі тапсырмаларды орындайды.

5.«Тілек айту» Қорытындылау.

Мақсаты: тренинг туралы пікірлерін ортаға салу.

Психолог:«Міне, қоштасатын да сәт жетті. Біз сіздермен жанұядағы ата-ана мен балалар арасындағы қарым-қатынастың түрлі жақтарын тануға, жан-жақты талқылауға тырыстық. Отбасы, ұшқан ұя – жылылықтың, жылулықтың мекені. «Отбасы» атауының мәніне терең үңілер болсақ, оттың да үлкен маңызы бар екенін сеземіз. Сондықтан бір-бірімізге тілек айтып қорытындылайық.

Ата-аналар алтын уақыттарыңызды бөліп келгендеріңізге көп рахметімізді айта отырып, отбасыларыңызға бақыт нұры шашыла берсін дегім келеді. Сау болыңыздар!

 

Психолог: Сейфуллина Г.Б.

 

Баланың балабақшаға бейімделуі кезінде

ата-аналарға психологиялық кеңес

 

Мектепке дейінгі мекемеде психологиялық қызмет құру қажеттілігі басқа түскен қиындықтарды шешуге қабілеттілігінен байқалады.

Баланы балабақшаға беру немесе бермеу жағдайы жанұяның барлық мүшелерінің эмоциялық күйіне, жанұяның маңызды мәселелеріне байланысты. Қазіргі уақытта көпшілік ата-ананы “Бала үшін балабақша қажет пе?” — деген сұрақ толғандырады. «Мектепке дейінгі мекемелерде тәрбиеленген бала мектепке тез бейімделеді, әлеуметтік қатынасқа жақсы түседі, құрдастарымен қарым-қатынаста тәжірибе жинақтайды» — деген түсінік қалыптасқан.

Баланың балабақшаға бейімделуі өзінің психо-физиологиялық және тұлғалық ерекшеліктеріне, отбасылық қарым-қатынастарына, мектепке дейінгі мекемедегі қатысу шарттарына байланысты. Анасынан және жанұядан тыс жерде ересектер және өзге балалармен жаңа қарым-қатынас орнату бала үшін қиындық тудырады. Әр бала жаңа жағдайға әртүрлі бейімделеді. Мысалы, 2-3 жастағы балалар үшін балабақшаға бейімделу күрделі құбылыс, өйткені анасымен құштарлық сезімі тығыз, анасының жоқ болғаны баланың қарқынды қарсылығын толғатады, әсіресе бала сезімтал болса. Бейімделу уақытында баланың эмоциялық жағдайы көп өзгеріске түседі.

Баланың балабақшаға қиын бейімделу себептері:

— Дәретке өзі отырып үйренбегендіктен;

— Кейбір тағамдарды жеу дағдысы жоқ, мысалы: қызылша, орамжапырақ, картоп;

— Балабақшаға келген алғашқы күндері 2 сағатқа қалу керек. Көбінесе ата-аналар жұмыс тәртібін айтып, баланы күні бойы балабақшада қалдырады. Осының нәтижесінде күрделі және созылмалы мәселелер пайда болады.

Әр отбасында бейімделудің үш түрі бар.

— Жеңіл түрі — баланың мінез-құлығы 10-15 күнде қалпына келеді;

— Орташа ауырлық бейімделу -1 айдың ішінде;

— Ауыр бейімделу — 2 айдан 6 айға дейін. Бала үшін өзінің отбасында өзін ұстау ережелері қалыптасып қалған. Балабақшаға келген күннен бастап үйреншікті өмір сүру ортасы өзгереді.

Бұл неден көрініс табады?

— Баланың эмоционалды жағдайы, ұйқысы, тәбеті нашарлайды;

— дене қызуы көтерілуі мүмкін;

— бала бойында қалыптасып қалған жақсы қасиеттерінің жоғалуы мүмкін;

— иммунитеттің төмендеуі, салмағының азаюы мүмкін. Бала ортаға бейімделгеннен кейін эмоционалды жағдайы қалпына келеді.

Қобалжулары қатты ата-аналардың балалары да балабақшаға қиын бейімделеді, өйткені ата-анасының қобалжуын көріп, баланың қорқынышы ұлғая бастайды. Осы кезде ата-аналар балаға көмек беруі керек.

Психологтің кеңесі:

— Баланы балабақшаға апармас бұрын, оның өзге балалармен көбірек араласуына мән беріңіз. Балалар саябағына, ойын алаңдарына жиі ертіп барып тұрғаныңыз абзал. Құмда ойнауға, әткеншекте ұшуға үйретіңіз;

— Балаңыз баратын топтың тәрбиешісімен алдын ала танысып алыңыз. Баланың бойындағы жеке ерекшеліктерінен хабардар етіңіз;

— Балабақшаның тамақтану ас мәзірімен танысып, баланың үйдегі тамақтануына балабақшада ішетін тамақтар түрін қосыңыз;

— Баланың үйдегі жағдайда өзіне-өзі қызмет етудің алғы шарттарына үйрете беріңіз: жуыну, қолын сүрту, шешіну, өз бетімен тамақтану, дәретке сұрану т.б;

— Баланы ауладағы өзімен құрдас балалармен көбірек ойнатыңыз, жолдастарына қонаққа барсын, әжесінде қонуға қалсын.

— Баламен жағымды эмоционалдық жағдайлар жасау қажет, ол көбіне ата-ана жағынан болуы қажет. Балабақша туралы, оның өзіне керектігін түсіндіріп, балаңызды сүйіп, аймалап, жиі оған өз мейріміңізді көрсетіңіз.

— Бірінші күні балабақшаға серуенге келген дұрыс: тәрбиешімен танысып, жаңа достар табу үшін.

— Бейімделу кезінде үйде демалыс күндері баламен көп шұғылдану керек.

— Балабақшаға бала тек ауырмай келуі қажет.

Психолог баланың балабақшаға барлық бейімделу уақытында бақылауға алады. Балабақшада баланың өзін еркін сезінуіне қажетті машықтарынан басқа, оның ұжымға араласуға психологиялық дайындығы да аса маңызды. Баланың көңілін ашық, жылтыр заттар өзіне аударады. Мысалы: сабын көпіршіктері, шарлар. Тәрбиешілер баланың назарын топтағы ойыншықтарға аудару қажет. Саусаққа киетін ойыншықтарды алып баламен сөйлесу, доппен ойын ұйымдастырып, жаңадан келген балаларды шақыру керек. Эмоция балалардың өмірінде маңызды роль атқарады. Олар шындықты ұғындыруға және дұрыс қарым-қатынас құруға көмектеседі. Сезім бет-әлпетімізде, іс-әрекетте, ым-ишарадан көрініп тұрады. Тәрбиешілер мен психологтардың балалармен жеке тұлға ретінде қарым-қатынас жасауындағы басты мақсаты – баланы өзі туралы айтуға, өзінің сезімі, ойы, әдеті туралы әңгімелесуге, оны ой елегінен өткізіп баға бере білуге, тек өзіне ғана емес, жанындағы адамдарға да көңіл аудартып, оларды өзіндік табиғи болмысымен қабылдап, ізгі-ниет, ықылас таныта білуге, эмоционалдық көңіл-күй мен мінез-құлықты ұғына білуге үйретуден басталады. Баланың қабілеттерін ашуда, дамуында, бойындағы икемділіктерін байқауға, баланың психологиялық және жеке тұлғалық дамуындағы болатын кемшіліктерінің алдын алуда психологиялық көмектің маңызы зор.

Баланың балабақшаға бейімделуі оның жағдайы мен көңіл-күйінің тұрақтануы болып табылады. Балалар жаңа ережелерге, бір-бірімен сыйластыққа үйренеді. Ең бастысы, ата-ана баланың балабақшаға бейімделуіне өз ықыласы бар екенін түсінуі тиіс. Балабақшаға бейімделу мәселесі мерекеден, демалыстан және жанұяның ішкі жағдайлары өзгергенде (сәби дүниеге келгенде, анасы іс-сапарға кеткенде және т.б жағдайларда) қайта жалғасуы мүмкін. Балабақшада қалу уақытын азайтып, апта арасында үзіліс ұйымдастырумен шешуге болады. Балабақша туралы баламен әңгімелескенде, онда көп нәрсе үйренуге, баланың және тәрбиешісімен достасуға болатындығын айту қажет. Ата-ананың сенімділігі, жайлылығы балаға сенімділік берері сөзсіз. Үйдің жайлы және әдеттенген атмасферасынан ажырап, ол балабақшадан қажеттігін тауып, тәрбиешілермен балалармен жақсы қарым-қатынасқа түсуге үйренеді. Туындаған мәселелер бірдей болуы мүмкін, бірақ әр ата-анада одан шығу жолдары әртүрлі.

Егер де балаңыз жоғарыда айтылған машықтардың бәріне әдеттенген болса, онда ол балабақшаға баруға толығымен дайын. Дегенмен де, баланы балабақшаға дайындауға көбірек уақыт бөлсеңіз, оның жаңа өмірге бейімделуі оңай болмақ.

 

Сейфуллина Г.Б.

«Айгөлек» шағын орталық

 психологі